Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΛΙΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1941-'42

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΛΙΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ο λιμός - το πλιάτσικο και η κατάρρευση της αγοράς Mark Mazower  Στην Ελλάδα του Χίτλερ - Η εμπειρία της Κατοχής  Εκδόσεις Αλεξάνδρεια «Θα ήθελα να κάνω μια παρέκβαση, για να σας ζητήσω να θυμηθείτε πώς μια ευημερούσα και εργατική πόλη, σχεδόν... χωρίς εξωτερικές αλλαγές, έγινε το κατοικητήριο ορδών από άπορους, λιμοκτονούντες ανθρώπους», έγραφε ο Μπέρτον Μπέρυ, Αμερικανός διπλωμάτης στην Αθήνα. «Φυσικά η απάντηση είναι ο γερμανικός στρατός κατοχής». Ο στρατός έδειχνε υποσιτισμένος, κουρασμένος, ακόμη και «στα πρόθυρα της λιμοκτονίας», όταν πρωτόφτασε. Παρόλο που η Κατοχή συνεχιζόταν χωρίς ιδιαίτερη βία, οι στρατιώτες έπαιρναν τρόφιμα και επίτασσαν ό,τι ήθελαν. «Οι Γερμανοί ζουν τελευταία με έξοδα της χώρας», έγραψε ένας πληροφοριοδότης που έφυγε τον Ιούλιο. «Δεν έφεραν μαζί τους τρόφιμα για τους άνδρες ούτε και χώρους συσσιτίου. Οι άνδρες απλούστατα έτρωγαν σε εστιατόρια. Οι μονάδες δεν κοιμόνταν σε στρατόπεδα, για να αποφύγουν τους βομβαρδισμούς, αλλά σε σπίτια ιδιωτών. Πολλά απ' αυτά διαρπάχθηκαν εξ ολοκλήρου». Είχαν αναφερθεί Γερμανοί στρατιώτες που σταματούσαν διαβάτες στην πλατεία Ομονοίας και απαιτούσαν να τους δώσουν τα ρολόγια και τα χρυσαφικά τους. Ένας Έλληνας λιμενικός επέστρεψε στο γραφείο του λίγες εβδομάδες αφότου είχε αρχίσει η Κατοχή και διαπίστωσε πως «δεν έχει μείνει τίποτα στο παλιό μου γραφείο. Οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμεύσει στις γερμανικές αρχές, γραφεία, καρέκλες, χρηματοκιβώτια κ.λπ., είχε παρθεί απ' αυτούς. Τα υπόλοιπα είχαν καταστραφεί ή χρησιμοποιηθεί για καυσόξυλα». Όταν η Βέρμαχτ μπήκε στην Ελλάδα, μια σειρά από νίκες σε όλη την Ευρώπη είχε δώσει στο στρατό μια αίσθηση ότι ήταν σχεδόν υπεράνθρωπα ακατανίκητοι. Η συμπεριφορά τους άφηνε ένα νεαρό Αμερικανό στην Αθήνα με το στόμα ανοιχτό. Έγραφε πως το ηθικό και η πειθαρχία είχαν αντικατασταθεί από «μια συντεχνιακή συνειδητοποίηση δύναμης που διαπερνά τον γερμανικό στρατό, από τους στρατηγούς ώς τους ιδιώτες. Όλοι τους φαίνονται να έχουν μια μαζική αίσθηση ακάθεκτης δύναμης (με σχεδόν σαδιστικές αποχρώσεις), η οποία πλάθει μια ψυχολογία που δύσκολα την καταλαβαίνουν οι απέξω».     Ο μουσικολόγος Μίνως Δούνιας ήταν απλώς σοκαρισμένος: «Πού είναι η πατροπαράδοτη γερμανική τιμιότητα; Έζησα δεκατρία χρόνια στη Γερμανία και κανείς δεν με εξαπάτησε. Τώρα ξαφνικά με τη "Νέα Τάξη" έχουν όλοι μετατραπεί σε λωποδύτες. Αδειάζουν τα σπίτια απ' ό,τι τους χτυπήσει στο μάτι. Στο σπίτι του Πιστολάκη έκοψαν από τα μαξιλάρια τα κεντήματα και αφαίρεσαν τα κρητικά κειμήλια από την πολύτιμη συλλογή του σπιτιού. Από τα φτωχόσπιτα της επαρχίας έκλεψαν τα σεντόνια και τις βελέντζες. Από άλλες κατοικίες άρπαξαν ελαιογραφίες και αφαίρεσαν και αυτά ακόμη τα μετάλλινα πόμολα της πόρτας». Έντονη κριτική στη Βέρμαχτ γινόταν επίσης και από γερμανικές πηγές. Στις 25 Μαΐου ο πληρεξούσιος Άλτενμπουργκ προειδοποιούσε ανήσυχος το Βερολίνο για την «καταστροφική τροφοδοσία» στην Ελλάδα, και έλεγε πως ο στρατός θα έπρεπε να φέρνει τρόφιμα μάλλον στη χώρα παρά να τα παίρνειέξω. Συμφωνούσε με αυτό και μία έκθεση της Άπβερ, η οποία περιέγραφε μια όχι κολακευτική αντίθεση ανάμεσα στους Βρετανούς που είχαν μοιράσει στοκ τροφίμων προτού αποχωρήσουν στους Ιταλούς, οι οποίοι, απ' ό,τι φαίνεται, μοίραζαν ζυμαρικά και λάδι, και στη Βέρμαχτ που είχε επιδοθεί στην επίταξη κάθε μεταφορικού μέσου και τροφίμου. «Αφού οι γερμανικές δυνάμεις χρειάστηκε να ζήσουν από την ντόπια παραγωγή κατά τη γρήγορη προέλασή τους μέσα στη χώρα», κατέληγε η έκθεση, «πρέπει να χρησιμοποιήσουν [τα αποθέματά τους] για να αποζημιώσουν τους κατοίκους». Ωστόσο, παράλληλα με το πλιάτσικο των μεμονωμένων στρατιωτών, οι αξιωματικοί του εφοδιασμού προχωρούσαν σε επιτάξεις πολύ μεγαλύτερων ποσοτήτων αγαθών: 25.000 πορτοκάλια, 4.500 λεμόνια και 100.000 τσιγάρα έφυγαν από τη Χίο μέσα στις τρεις πρώτες εβδομάδες της Κατοχής. Το ατμόπλοιο Pierre Luigi, που σαλπάρισε από τον Πειραιά τον Ιούνιο, κουβαλούσε ένα τυπικό φορτίο - εκατοντάδες μπάλες βαμβακερά προϊόντα, λινάρι και σολόδερμα που είχαν κατασχεθεί από ελληνικές αποθήκες για να σταλούν βόρεια, στην Ανώτατη Διοίκηση της Βέρμαχτ. Οι αξιωματικοί του στρατούκατάσχεσαν επίσης αποθέματα σταφίδας, σύκων, ρυζιού και ελαιόλαδου. Ο Αμερικανός Τζέιμς Σέιφερ, στέλεχος πετρελαϊκής εταιρείας που δούλευε στην Ελλάδα, συνόψισε την κατάσταση ως εξής: «Οι Γερμανοί διαρπάζουν με όλες τους τις δυνάμεις, είτε ανοιχτά είτε εξαναγκάζοντας τους Έλληνες να πουλάνε για χαρτονομίσματα χωρίς αξία που εκδίδονται τοπικά».     Τεκμήριο του υψηλού βαθμού σχεδιασμού που υπήρχε πίσω απ' αυτά τα μέτρα ήταν ότι επιχειρηματίες, συχνά με πείρα του βαλκανικού χώρου, ήταν αποσπασμένοι στο Οικονομικό Επιτελείο της Ανώτατης Διοίκησης της Βέρμαχτ, από εταιρείες όπως η Κρουπς και η Ι. Γκ. Φάρμπεν. Ο Sonderfuhrer X. Χάινε είχε προσπαθήσει να αποκτήσει πρόσβαση στα αποθέματα χρωμίου των Βαλκανίων για λογαριασμό της Κρουπς προτού ξεσπάσουν οι εχθροπραξίες.Με τη στολή της Βέρμαχτ τώρα, μπήκε στα γραφεία των ελληνικών μεταλλευτικών επιχειρήσεων και εξασφάλισε διάφορες μακρόχρονες μισθώσεις σε συμφέρουσες τιμές. Ένας άλλος υπάλληλος της Κρουπς έφτιαξε τα συμβόλαια. «Κατά τη διάρκεια της περιόδου από 1-10 Μαΐου 1941 στην Αθήνα», ανέφερε με ικανοποίηση, «ολόκληρη η παραγωγή των ελληνικών ορυχείων σε πυρίτη, σιδηρομετάλλευμα, χρωμιούχο μετάλλευμα, νικελώδες μετάλλευμα, μαγνήσιο, μαγγάνιο, βρανίτη και χρυσό είχε κλειστεί για τη Γερμανία σε μακροπρόθεσμη βάση». Μέλη του Οικονομικού Επιτελείου είχαν αναλάβει τις εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας, τα ναυπηγεία Βασιλειάδη, υφαντουργεία και το πυριτιδοποιείο του Μποδοσάκη. Η Shell αναγκάστηκε να πουλήσει το εργοστάσιό της στην Ελλάδα στους Γερμανούς, αφού την προειδοποίησαν ότι θα το κατηγορούσαν για σαμποτάζ και θα έκαναν κατάσχεση της ιδιοκτησίας του. Αποθέματα καπνού που βρίσκονταν στις αποθήκες της Βόρειας Ελλάδας, δέρματα, βαμβακερά υφάσματα και κουκούλια μετάξι κατασχέθηκαν ή αγοράστηκαν σε προπολεμικές τιμές και στάλθηκαν βόρεια, στο Ράιχ. Ο Γάλλος γενικός διευθυντής των μεταλλείων ασημιού του Λαυρίου ειδοποιήθηκε από τους Γερμανούς να βιαστεί και να υπογράψει νέο συμβόλαιο, προτού αναλάβουν οι Ιταλοί! Έτσι, μέσα στις πρώτες εβδομάδες της Κατοχής, τα κεφάλαια πέρασαν σε γερμανικά χέρια με απίστευτο ρυθμό. «Μετά το τέλος του πολέμου», δήλωνε ένα υπόμνημα του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών, «οι Ιταλοί θα αναγκασθούν να αποδεχθούν το γεγονός ότι η νίκη στα Βαλκάνια, που κερδήθηκε με γερμανικό αίμα, θα προσφέρει οικονομικά πλεονεκτήματα στο Ράιχ». Φυσικά, οι Ιταλοί δεν συμμερίζονταν αυτή την άποψη. Εκπρόσωποι των ιταλικών επιχειρηματικών συμφερόντων στην Ελλάδα, άνθρωποι όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών του Μουσολίνι κόμης Βόλπι, γρήγορα βρέθηκαν καθ' οδόν προς την Αθήνα. Στις 8 Μαΐου, προτού το ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών στείλει μόνιμο αντιπρόσωπο στην Αθήνα, ο Βόλπι έφτασε με πολλή ακολουθία για να πιέσει τους Έλληνες βιομηχάνους να παζαρέψουν μαζί του παρά με τους Γερμανούς. Την ίδια μέρα, οι συνεργάτες του επισκέφθηκαν την Εθνική Τράπεζα στην Αθήνα και απαίτησαν πακέτα μετοχών σε ελληνικές εταιρείες ηλεκτρισμού. Η επίσκεψή τους συνέπεσε με περαιτέρω απαιτήσεις από τη μεριά του Βάλτερ Ντέρερ, του Οικονομικού Επιτελείου της Βέρμαχτ (και πρώην υπαλλήλου της Rheinmetall-Borsig), για τα μερίδια της Τράπεζας στα μεγάλα βιομηχανικά κοντσέρν.       Στα τέλη Μαΐου η κούρσα για το ποιος θα άρπαζε την περιουσία της Ελλάδας είχε αρχίσει σαφώς να τραυματίζει τη συνεργασία του Άξονα και μια ψύχρα είχε εδραιωθεί στις συνεννοήσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Ο υπουργός Εξωτερικών Τσιάνο προειδοποίησε ότι «αυτό το "πλιάτσικο", το οποίο ορισμένα γερμανικά ιδιωτικά συμφέροντα εφαρμόζουν στις βασικές οικονομικές δραστηριότητες της χώρας που κατακτήσαμε, σίγουρα δεν εναρμονίζεται με τη συνεργασία... την τόσο ζωτική και για τις δύο χώρες, που θα έπρεπε να υπάρχει ανάμεσα στη Ρώμη και το Βερολίνο». Για να αποτραπεί η ακόμα σοβαρότερη επιδείνωση των σχέσεων, οι Γερμανοί χαλάρωσαν λίγο το ρυθμό τους. Γενναιόδωροι, επέτρεψαν σε μια ιταλική εταιρεία να αγοράσει μετοχές στα μεταλλεία νικελίου της Λοκρίδας - με τα οποία, στην πραγματικότητα, είχε αποκλειστικό συμβόλαιο πριν από τον πόλεμο! Οι συνέταιροι του Άξονα χώρισαν μεταξύ τους τα αποθέματα της χώρας σε δέρματα, ενώ το βαμβάκι, η ρητίνη και άλλα αγαθά χρήσιμα στην πολεμική προσπάθεια των Ιταλών στάλθηκαν στην αντίπερα όχθη της Αδριατικής. Η γερμανική γενναιοδωρία όμως είχε τα όριά της. Το Βερολίνο εκώφευσε στις προτάσεις της Ρώμης, ότι μια «ολοκληρωτική λύση» στο ελληνικό πρόβλημα έπρεπε να επεκτείνει τον ιταλικό έλεγχο και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Οι Γερμανοί είχαν καμπόσους ισχυρούς λόγους να θέλουν να μείνουν στη Θεσσαλονίκη: εκεί κοντά υπήρχαν ορυχεία, τα οποία ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να καλύψουν ίσαμε το 30% των αναγκών του Ράιχ σε χρώμιο, καθώς και εύφορες κοιλάδες που παρήγαν στάρι, βαμβάκι και καπνό.  Η διπλωματία των τροφίμων Για τον Γκίτζι και τον Άλτενμπουργκ, τους πληρεξούσιους του Άξονα, η πολιτική απαλλοτρίωσης του στρατού ήταν προφανώς αντίθετη στα συμφέροντα του Άξονα καθώς και στην ηθική. Η έλλειψη ψωμιού είχε οδηγήσει σε εξεγέρσεις στο Άργος, σε οργισμένες διαδηλώσεις νοικοκυρών σε άλλες πόλεις, και είχαν ξυπνήσει το φάσμα μιας πλήρους κατάρρευσης του νόμου και της τάξης. «Η Ελλάδα ανήκει σήμερα στον ευρωπαϊκό χώρο που ελέγχεται από τη Γερμανία και τις δυνάμεις του Άξονα», τηλεγραφούσε διαμαρτυρόμενος στο Βερολίνο ο Άλτενμπουργκ. «Πρέπει συνεπώς να ενταχθεί στον οικονομικό σχεδιασμό αυτής της περιοχής. Δεν πρέπει να επιτραπεί να πέσει η Ελλάδα σε πολιτικό και στρατιωτικό χάος». Πράγματι, τον Ιούλιο ο Άλτενμπουργκ κατάφερε να τραβήξει την προσοχή του Χίτλερ στο πρόβλημα. Μόλις όμως ένα μήνα μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, που ήταν το πιο ριψοκίνδυνο παιχνίδι του, ο Φύρερ δεν έδωσε μεγάλη προσοχή σε κάτι που θα πρέπει να το θεωρούσε μάλλον δευτερεύον ζήτημα. Εξέδωσε αόριστες διαταγές ότι έπρεπε να παρέχεται βοήθεια αν αυτό ήταν δυνατόν, τουλάχιστον στις ζώνες που κατείχαν ακόμα οι γερμανικές δυνάμεις.Στο Βερολίνο όμως, το υπουργείο Τροφίμων και Γεωργίας ήταν ενάντια στο να δοθεί οποιαδήποτε βοήθεια στην Ελλάδα. Το υπουργείο Εξωτερικών προσπάθησε να επιχειρηματολογήσει με βάση το ότι οι Ιταλοί στην αρχή είχαν συμφωνήσει να πάρουν την ευθύνη για τον εφοδιασμό της Ελλάδας. Καθώς όμως η Ιταλία δεν είχε δικό της πλεόνασμα και στην πραγματικότητα εξαρτιόταν ολοένα και περισσότερο από τις εισαγωγές τροφίμων από τη Γερμανία, στην ουσία αυτή η στάση καταδίκαζε την Ελλάδα σε λιμοκτονία.     Καθώς τέλειωνε το καλοκαίρι, Ιταλοί και Γερμανοί διπλωμάτες πράγματι έφτιαξαν ένα χρονοδιάγραμμα για τον μηνιαίο εφοδιασμό της Ελλάδας ώς το τέλος του Ιουνίου 1942. Γι' άλλη μια φορά, όμως, δεν προβλεπόταν να διατεθούν σιτηρά για εξαγωγή από το Ράιχ. Απλώς οι Γερμανοί συμφώνησαν να μεταφέρουν 10.000 τόνους από άλλες κατεχόμενες περιοχές, εφόσον θα έστελναν την ίδια ποσότητα και οι Ιταλοί. Άλλοι 40.000 τόνοι έπρεπε να παραδοθούν τους τελευταίους τρεις μήνες του 1941, 15.000 τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο. Και αυτά τα σιτηρά προβλεπόταν να έρθουν όχι από το ίδιο το Ράιχ, αλλά από τους γείτονες της Ελλάδας. Η Βουλγαρία είχε μαρκαριστεί ως η πιθανότερη πηγή, γιατί δεν τροφοδοτούσε τότε τη Γερμανία. Όμως η Βουλγαρία εξακολουθούσε να είναι ένα ανεξάρτητο κράτος και όχι παραδοσιακά φιλικό προς την Ελλάδα, μερικά από τα βόρεια εδάφη της οποίας απογύμνωνε τότε. Η κυβέρνησή της δεν καθυστέρησε καθόλου να κάνει εντελώς σαφές στο Βερολίνο ότι οι δικές της ανάγκες σε τρόφιμα δεν άφηναν να περισσέψει τίποτε για την Ελλάδα. Καθώς έμπαινε ο Οκτώβριος, το Βερολίνο είχε χάσει προφανώς το ενδιαφέρον του για το πρόβλημα επισιτισμού της Ελλάδας. Κατά τα στελέχη του υπουργείου τροφίμων, δεν μπορούσαν να σταλούν σιτηρά στην Ελλάδα χωρίς να μπει σε κίνδυνο η τροφοδοσία της ίδιας της Γερμανίας. Ο Ρίμπεντροπ στο υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι δεν υπήρχαν πιεστικοί λόγοι εξωτερικής πολιτικής που να κάνουν το Ράιχ να νοιαστεί για την Ελλάδα με δικά του έξοδα. Από το δε υπουργείο του Τετράχρονου Πλάνου του στρατάρχη Γκαίρινγκ ήρθε η χαριστική βολή: αν ήταν να σταλούν τρόφιμα σε κάποιο μέρος της κατεχόμενης Ευρώπης, θα έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στο Βέλγιο, στην Ολλανδία και στη Νορβηγία εις βάρος της Ελλάδας. Στον κατάλογο ιεράρχησης των Ναζί η Ελλάδα ερχόταν σχεδόν τελευταία. Στο μεταξύ η ανώτατη διοίκηση των Ενόπλων Δυνάμεων ανάγγειλε πως η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Αθήνας είχε σοβαρές ζημιές. Αυτό σήμαινε ότι τα τραίνα καθυστερούσαν πολύ και δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά σιτηρών στο Νότο. Η καταγραφή της ποσότητας τροφίμων που έστειλαν τελικά οι δυνάμεις του Άξονα εκείνη την περίοδο στην Ελλάδα δείχνει καθαρά την αδιαφορία του Βερολίνου για το τι συνέβαινε. Την περίοδο από 15 Αυγούστου έως 30 Σεπτεμβρίου οι Ιταλοί έστειλαν 9.300 τόνους σιτηρών, τους περισσότερους στα Ιόνια νησιά, στην Ήπειρο και στις Κυκλάδες. Το νούμερο αυτό δεν υπολειπόταν πολύ από τους 10.000 τόνους που είχαν υποσχεθεί ότι θα έστελναν. Οι Γερμανοί ωστόσο έστειλαν μονάχα 5.017 τόνους, προτού ειδοποιήσουν κοφτά τη Ρώμη ότι «στο μέλλον η ιταλική κυβέρνηση πρέπει να πάρει την ευθύνη για τον εφοδιασμό της Ελλάδας, αφού η Ελλάδα ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Ιταλίας». Οι Ιταλοί έμειναν άναυδοι. Απάντησαν ότι αυτοί είχαν εκπληρώσει το δικό τους μερίδιο στη συμφωνία, στέλνοντας σιτηρά στο Ιόνιο και στην Ήπειρο· η Αθήνα όμως και ο Πειραιάς ανήκαν στη γερμανική ζώνη. Επισήμαναν ότι, παρόλο που η Βέρμαχτ είχε υποσχεθεί να αποδεσμεύσει όλα τα αποθέματα που είχε κατασχέσει μετά την 1η Σεπτεμβρίου, δεν το είχε κάνει. Στα μέσα Νοεμβρίου, καθώς πλησίαζε ο χειμώνας, ένας ολοένα πιο απελπισμένος πληρεξούσιος Γκίτζι παρατηρούσε με πίκρα ότι η Γερμανία δεν μπορούσε να συνεχίζει να είναι «εκμεταλλεύτρια» της ελληνικής οικονομίας. Αν ήταν να γίνει η Ιταλία υπεύθυνη για τη συνολική τροφοδοσία της χώρας, τότε έπρεπε να έχει τον έλεγχο σε όλα τα σημεία της διοίκησης, να διορίζει συμβούλους στα ελληνικά υπουργεία και να συγκροτήσει μια κυβέρνηση ικανή να πάρει τα δραστικά και επείγοντα μέτρα που απαιτούνταν εκείνη τη στιγμή.     Έτσι με το πρόβλημα των τροφίμων τέθηκε το ζήτημα, ποιος έκανε τελικά κουμάντο στην Ελλάδα. Όπως ήταν τα πράγματα, οι Γερμανοί έπαιρναν αγαθά έξω από τη χώρα και δεν έβαζαν μέσα τίποτα. Όταν τέθηκε το ζήτημα να σταλούν τρόφιμα στη χώρα, οι Γερμανοί άφησαν τη φροντίδα στους Ιταλούς. Όπως παρατήρησε ο Γκίτζι, επρόκειτο για μια κατάσταση που έδινε στους Γερμανούς τα ευεργετήματα αλλά καμιά από τις ευθύνες της νίκης. «Οι Γερμανοί πήραν από τους Έλληνες ακόμα και τα κορδόνια τους», παραπονιόταν ο Μουσολίνι στον Τσιάνο, «και τώρα θέλουν να ρίξουν σ' εμάς το φταίξιμο για την οικονομική κατάσταση». Η διαπίστωση του Μουσολίνι θα ήταν πολύ πιο βαρύνουσα, αν δεν προερχόταν από τον έναν και μοναδικό άνθρωπο, του οποίου οι παρορμητικές ενέργειες είχαν οδηγήσει κατ' αρχάς τον Άξονα στην Ελλάδα. Η ανησυχία του όμως ήταν δικαιολογημένη. Το Ράιχ είχε πάρει τη μερίδα του λέοντος από τη λεία κι έδινε πίσω λιγότερα από τους Ιταλούς. Αυτή ήταν η λογική συνέπεια της πολιτικής που στόχευε στο να χρησιμοποιηθούν οι πόροι της κατεχόμενης Ευρώπης για να προφυλαχθεί η Κυρίαρχη Φυλή από τις στερήσεις του πολέμου. Το χειμώνα του 1941-42, ενώ στην Ελλάδα χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα, το επίπεδο της κατανάλωσης τροφίμων στο Ράιχ παρέμεινε ουσιαστικά το ίδιο όπως ήταν και πριν από τον πόλεμο. Πηγή : egolpion

Οι 33 μέρες που συγκλόνισαν την Αθήνα..!

Δεκεμβριανά: το χρονικό του αίματος



Άνδρες του ΕΛΑΣ Καισαριανής σε οδόφραγμα

Παρασκευή 1 Δεκέμβρη: Ο Βρετανός αντιστράτηγος Ρόναλντ Σκόμπι, διοικητής των εν Ελλάδι βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων εκδίδει διαταγή για την αποστράτευση των μαχητών της Εθνικής Αντίστασης. Η διαταγή αυτή αντιβαίνει σε όσα έχουν συμφωνηθεί με την συμφωνία του Λιβάνου. Ο ΕΛΑΣ δεν υπακούει. Το επιτελείο του ΕΛΑΣ έχει πληροφορίες πως ο Ζέρβας κάνει εκκαθαρίσεις στην Ήπειρο με ισχυρότατες δυνάμεις. Το πρωί της 1ης, ο Γεώργιος Παπανδρέου (παππούς του σημερινού δοσιλόγου του ΠΑΣΟΚ), διαβεβαιώνει τον Βρετανό πρέσβη Λίπερ ότι δεν θα υποχωρήσει σε τίποτα. Ο Λίπερ με την σειρά του, του απαντά ότι αντιλαμβάνεται την κατάσταση πεντακάθαρα και είναι έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη. Οι δύο δυνάστες, αφέντης και δήμιος μιλούν για το μέλλον του ελληνικού λαού. Καμιά εκλογή - κανένα δημοψήφισμα πριν εξουδετερωθεί του ΕΑΜ. Την ίδια ημέρα το απόγευμα ο Παπανδρέου συγκαλεί σε σύσκεψη τους υπουργούς που δεν πρόσκεινται στο ΕΑΜ και μαζί τους υπογράφει μια υπουργική απόφαση που διατάσσει την πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ να παραδώσει τα όπλα της στην σχηματιζόμενη εθνοφυλακή. Το βράδυ παραιτούνται τέσσερις ΕΑΜικοί υπουργοί, οι Σβώλος, Τσιριμώκος, Αρσενίου και Ασκούτσης. Το Α Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ συντάσσει σχέδιο ενεργείας για να αντιταχθεί σε κάθε προσπάθεια πραξικοπήματος. Το σχέδιο προβλέπει την εκκαθάριση από πραξικοπηματίες της περιοχής Γουδί - Κηφισιάς - Αθηνών.

Σάββατο 2 Δεκέμβρη: Παραιτούνται από την κυβέρνηση Παπανδρέου οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ Ζεύγος και Πορφυρογένης μη αποδεχόμενοι τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Η Κ.Ε. του ΚΚΕ συνεδριάζει και αποφασίζει τα παρακάτω:

• Να απευθύνει έκκληση στις κυβερνήσεις της Βρετανίας, της ΕΣΣΔ και των ΗΠΑ.
• Να οργανωθεί παλλαϊκή συγκέντρωση στο Σύνταγμα την επόμενη στις 11:00
• Να οργανωθεί παλλαϊκή απεργία στις 4 Δεκέμβρη
• Να ανασυγκροτηθεί η ΚΕ του ΕΛΑΣ και να αποκοπεί από το αρχηγείο του Σκόμπι.

Κυριακή 3 Δεκέμβρη: Το συλλαλητήριο πραγματοποιείται. Το πλήθος των συγκεντρωμένων Ελλήνων είναι τεράστιο. Η αστυνομία ανοίγει πύρ ενάντια στους άοπλους διαδηλωτές. Τπάρχουν πολλοί νεκροί και τραυματίες. Το Α Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ εκδίδει διαταγή επιχειρήσεων. Την επομένη θα κινηθεί για τον αφοπλισμό των αστυνομικών τμημάτων και της Χωροφυλακής. Αποφασίζεται αφελώς η μη συμπλοκή του με Βρετανούς.

Δευτέρα 4 Δεκέμβρη: Το δεύτερο σύνταγμα της 2ης Μεραρχίας αιφνιδιάζεται από βρετανικές δυνάμεις και αφοπλίζεται στην περιοχή της Φιλοθέης. Παράλληλα δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτίθενται και καταλαμβάνουν πολλά αστυνομικά τμήματα σε Αθήνα και Πειραιά. Ο ΕΛΑΣ εφορμά στις θέσεις που κατέχει η οργάνωση Χ στο Θησείο και τις καταλαμβάνει.

Τρίτη 5 Δεκέμβρη:  Ο ΕΛΑΣ της Στερεάς ξεκινά για αφοπλισμό των δυνάμεων του Ζέρβα. Οι Βρετανοί έχουν αφήσει να διαρρεύσουν πληροφορίες για μεγάλες δυνάμεις, όμως στην πραγματικότητα ο Ζέρβας διαθέτει ελάχιστους άνδρες και την χωροφυλακή. Η πληροφορία αυτή έχει δοθεί για να αποσπαστούν τα πιο μαχητικά κομμάτια του ΕΛΑΣ εκτός των μεγάλων πόλεων. Πίσω στην Αθήνα ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις φυλακές Συγγρού. Χιλιάδες αγωνιστές βρίσκονται εκεί φυλακισμένοι χωρίς ή με χαλκευμένες κατηγορίες. Αργότερα κλιμάκια του ΕΛΑΣ θα κινηθούν στην Ειδική και την Γενική Ασφάλεια Αθηνών. Τηλεγράφημα του Σιάντου θα ενημερώσει την Μόσχα: "Δεχόμαστε την απροκάλυπτη παρέμβαση των αγγλικών δυνάμεων παντού. Συνεχίζουμε τον αγώνα."

Τετάρτη 6 Δεκέμβρη: Η ΚΕ του ΕΛΑΣ λαμβάνει το παρακάτω μήνυμα: Η ειδική Ασφάλεια καταλήφθηκε ολοσχερώς, Οι περισσότεροι αξιωματικοί ημύνθησαν μέχρις εσχάτων. Διεσκορπίσθηκαν, αιχμάλωτοι ολίγοι. Το Δ Τμήμα Χωροφυλακής περισφίγγεται συνεχώς. Σε κάθε πεδίο μάχης ο ΕΛΑΣ έχει στο πλευρό του Αθηναίους πολίτες. Χτίζουν οδοφράγματα, λειτουργούν σαν σύνδεσμοι, φέρνουν νερό και τσιγάρα στους αντάρτες. Ο γενναίος λαός της Αθήνας έχει μπροστά του και τους Άγγλους. Το απόγευμα χτυπιέται το τμήμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Η μάχη είναι σφοδρή. Σε βοήθεια των χωροφυλάκων σπεύδουν οι Άγγλοι. Παράλληλα, ή χωροφυλακή έχει ανοίξει τα τμήματα και επανοπλίσει χιτες, δοσιλόγους και εγκληματίες. Ομάδες παρακρατικών με επικεφαλής αξιωματικούς της χωροφυλακής επιτίθενται στην Καισαριανή από την περιοχή Κουπόνια. Η επίθεση τους έχει επιτυχία. Πολλά σπίτια κατοίκων καίγονται, περιουσίες καταληστεύονται και άνθρωποι εκτελούνται αδιακρίτως.  

Πέμπτη 7 Δεκέμβρη: Συνεχίζεται η από τριημέρου άφιξη βρετανικών ενισχύσεων στον Πειραιά. Ο ΕΛΑΣ καταβάλλει προσπάθεια να την εμποδίσει. Σκοτώνεται ο λαϊκός ήρωας του ΕΛΑΣ Πειραιά, Τουφεξής. Οι Άγγλοι βομβαρδίζουν με αεροπλάνα τον Πειραιά. Τανκ τους καίνε γραφεία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Για την μάχη του Πειραιά ο Τσόρτσιλ θα σχολιάσει: "Επιθυμητό είναι να σταματήσει ο εμφύλιος πόλεμος αλλά ακόμα πιο αναγκαίο να κερδίσουμε μια αποφασιστική νίκη."

Παρασκευή 8 Δεκέμβρη: Η κατάσταση του Πειραιά παραμένει στάσιμη. Ισχυρές δυνάμεις ταγματασφαλιτών και χωροφυλάκων επιδράμουν στην Καισαριανή. Η μάχες θα κρατήσουν για αρκετές ώρες και τελικά οι δυνάμεις της καταπίεσης θα καθηλωθούν και θα αποδεκατιστούν. Ο λαός της Καισαριανής πανηγυρίζει.

Σάββατο 9 Δεκέμβρη: Ο ΕΛΑΣ δοκιμάζει ξανά να καταλάβει το τμήμα Μακρυγιάννη, οι χωροφύλακες με τους Άγγλους αμύνονται αποτελεσματικά. Σημεία της Αθήνας βομβαρδίζονται και "προληπτικά". Ο ΕΛΑΣ χτυπάει την Σχολή Ευελπίδων. Η επίθεση είναι αρκετά αποτελεσματική. Καταλαμβάνεται οπλισμός. Ο Τσόρτσιλ ανησυχεί και ρωτά τον Σκόμπι σε τηλεγράφημα εάν επαρκούν οι δυνάμεις του για να κρατήσει την Αθήνα. Η απάντηση που θα λάβει είναι αρνητική. Ήδη από τις πρώτες ημέρες φαίνεται η αδυναμία της Αγγλίας να επιβληθεί μετά τις ζημιές του Β Παγκοσμίου. Ο ερχομός της κηδεμονίας των ΗΠΑ αχνοφαίνεται στον ορίζοντα.

Κυριακή 10 Δεκέμβρη: Νέες επιθέσεις του ΕΛΑΣ στην Μακρύγιάννη, την σχολή Ευελπίδων και απόκρουση νέας επίθεσης στην Καισαριανή. Οι ανατολικές συνοικίες έχουν μετατραπεί σε κάστρα του ΕΛΑΣ. Βομβαρδίζεται το Νοσοκομείο της Καισαριανής και η Νέα Σμύρνη. Στις 21:00 η ΚΕ του ΕΛΑΣ θα λάβει το μήνυμα : "Εν Αθήνα κατάστασις αμετάβλητος". Οι Άγγλοι έχουν πιά στην κατοχή τους ισχυρότατες δυνάμεις, τανκ και αεροπορία. Ξεκινούν να οργανώνουν καλύτερα τις θέσεις τους.

Δευτέρα 11 Δεκέμβρη:  Οι δυνάμεις των Άγγλων επεκτείνουν την κατοχή τους στις κεντρικές αρτηρίες των Αθηνών. Ο ΕΛΑΣ χτυπά ξανά το τμήμα του Μακρυγιάννη και την σχολή Ευελπίδων. Ο Τσόρτσιλ σε μήνυμά του στον Αμερικανό του ομόλογο θα δηλώσει " Δεν πε΄ριμενα τέτοια σθεναρή αντίσταση από το ΕΑΜ". Ο Βρετανός στρατάρχης Αλεξάντερ φθάνει στην Αθήνα και αποφασίζει την αντικατάσταση του Σκόμπι από τον Τζον Χόκσγουερθ. Για να μην τρωθεί το αγγλικό γόητρο ο Σκόμπι παραμένει στην Ελλάδα και ορίζεται υπεύθυνος διαπραγματεύσεων.

Τρίτη 12 Δεκέμβρη: Γίνεται η πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια συνεννόησης των αντιμαχόμενων. Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει την Σχολή Ευελπίδων ενώ παράλληλα για αντίποινα ισχυρές δυνάμεις Άγγλων και χωροφυλακής χτυπούν το νοσοκομείο Σωτηρία. Στο νοσοκομείο γίνεται μακελειό. Σφάζονται αδιακρίτως από τους μπουραντάδες της ασφάλειας τραυματισμένοι αντάρτες του ΕΛΑΣ, παλαίμαχοι ανάπηροι του αλβανικού και τραυματίες πολίτες από τους βομβαρδισμούς του Σκόμπι. Η κοινή γνώμη φρίττει.

Τετάρτη 13 Δεκέμβρη: Νέες αποβάσεις των Άγγλων στο Φάληρο. Νέες μάχες στον Πειραιά μεταξύ των Άγγλων και του ΕΛΑΣ. Αγγλικά πλοία κανονιοβολούν την πόλη. Ο ΕΛΑΣ αναδιατάσσει τις δυνάμεις του σε Φάληρο και Καστέλλα. Το βράδυ ο ΕΛΑΣ θα καταβάλλει σημαντικότατο πλήγμα με μαζική επίθεσή του στην περιοχή Μοσχάτου και Φαλήρου. Ο κομμουνιστής ηγέτης Κόστοφ της Βουλγαρίας θα επαινέσει σε τηλεγράφημά του τον ελληνικό λαό και τον ΕΛΑΣ.

Πέμπτη 14 Δεκέμβρη: Νέες βρετανικές αποβάσεις σε Καστέλλα και Πειραιά. Η Άγγλοι ξαναπάιρνουν το πάνω χέρι στην πόλη. Ο Δημητρόφ με τηλεγράφημά του στον Σιάντο θα ενθαρρύνει τους Έλληνες και τον ΕΛΑΣ. Παράλληλα η Μόσχα προβαίνει σε διάβημα διαμαρτυρίας για την κατάσταση στην Αθήνα.

Παρασκευή 15 Δεκέμβρη: Ο συσχετισμός δυνάμεων που ήταν ήδη από τις πρώτες ημέρες κακός αρχίζει να γίνεται επικίνδυνος για τον ΕΛΑΣ. Οι νέες μονάδες των Άγγλων προωθούνται στην Αθήνα. Καταλαμβάνεται ο Παρθενώνας και στήνονται πολυβόλα που χτυπούν στου Μακρυγιάννη και σε όλη την Αθήνα. Το ελληνικό σύμβολο της δημοκρατίας μετατρέπεται σε σύμβολο καταπίεσης. Δυνάμεις του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν και ανατινάσσουν την Γενική Ασφάλεια Αττικής. Παράλληλα οι Άγγλοι διενεργούν μεγάλη αντεπίθεση σε Μακρυγιάννη, Προφήτη Ηλία, και Πειραιά. Βομβαρδίζονται τα Λιόσια και οι Άγιοι Ανάργυροι.

Σάββατο 16 Δεκέμβρη: Εντατικές επιθέσεις των Άγγλων και της χωροφυλακής σε όλη την Αθήνα και τον Πειραιά, οι Άγγλοι αποκρούονται στο Ζάππειο. Η Αθήνα γεμίζει βρετανικά τανκ και η αεροπορία βομβαρδίζει ολημερίς. Ο ΕΛΑΣ θα αντεπιτεθεί το βράδυ σε όλα τα μέτωπα. Στο κεντρικό αρχηγείο θα φθάσει το μήνυμα: "Κέντρο- Πειραιάς εκκενώθει, Προφήτης Ηλίας απωλέσθη, 4 γεμάτα σκάφη αφίχθηκαν στον Πειραιά. Στερούμεθα δυνάμεων, οπλισμού, πυρομαχικών, κατάστασις πολύ σοβαρή". Παράλληλα ο ΕΛΑΣ Στερεάς έχει απωθήσει τις δυνάμεις του Ζέρβα μακριά στην Πρέβεζα και προχωρεί ακάθεκτος, η ηγεσία του ΕΔΕΣ αυτομολεί στην Κέρκυρα.   

Κυριακή 17 Δεκέμβρη: Γενικευμένες επιχειρήσεις των κυβερνητικών και αγγλικών δυνάμεων. Οι Άγγλοι δέχονται χτυπήματα παντού και προχωρούν αργά. Το Ζάππειο κρατάει ακόμα. Στους χωροφύλακες κυκλοφορεί η φράση ότι αν περνάς από το Ζάππειο πρέπει να έχεις κάνει διαθήκη.

Δευτέρα 18 Δεκέμβρη: Αργά αλλά σταθερά οι δυνάμεις της χωροφυλακής και των Άγγλων περνούν σε αντεπίθεση. Διενεργούνται επιθετικές ενέργειες σε Ζάππειο, Μακρυγιάννη, Βεΐκου, Φιλοπάππου, Καλλιθέα, Νέα Σμύρνη. Η Συγγρού περνά στα χέρια των κυβερνητικών. Διενεργούνται συλλήψεις και εκτελέσεις δίκην δεκατισμού. Η αγγλική αεροπορία πολυβολέι όλη την ημέρα τις θέσεις του ΕΛΑΣ στο Μαρούσι. Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τις γυναικείες και τις ανδρικές φυλακές Αβέρωφ. Συλλαμβάνονται 130 δοσίλογοι.

Τρίτη 19 Δεκέμβρη: Νέες επιθετικές πρωτοβουλίες των Άγγλων και νέες ολονύχτιες αποβάσεις στον Πειραιά. Ο ΕΛΑΣ απωθεί δυνάμεις των κυβερνητικών στις φυλακές Αβέρωφ. Οι κυβερνητικοί χτυπούν με λύσσα την Κυψέλη με τανκ και αεροπλάνα. Μεγάλη νίκη του ΕΛΑΣ στην Κηφισιά όπου καταλαμβάνεται το αγγλικό στρατηγείο αεροπορίας. Συλλαμβάνονται αξιωματικοί, οπλίτες καθώς και ένας στρατηγός. Καταλαμβάνονται άφθονα λάφυρα. Νίκη του ΕΛΑΣ και στην περιοχή της Πρέβεζας.

Τετάρτη 20 Δεκέμβρη: Προώθηση των Άγγλων στην Νέα Σμύρνη, το Κουκάκι και την Καλλιθέα. Καταλαμβάνεται ο λόφος της Σικελίας. Επιθετικές πρωτοβουλίες και σε άλλα σημεία. Το Ζάππειο απωθεί για τρίτη φορά του Άγγλους.

Πέμπτη 21 Δεκέμβρη: Οι Άγγλοι μένουν στάσιμοι σε όλη την Αθήνα όλο το πρωί. Η αεροπορία και το πυροβολικό βάλλει με όλμους σε Γαλάτσι, Κυψέλη, Αχαρνών, Άγιο Παντελεήμονα και Πατήσια. Η 8η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ, απαγκιστρώνεται από το Χαροκόπο.

Παρασκευή 22 Δεκέμβρη: Ραγδαία επιδείνωση της κατάστασης για τον ΕΛΑΣ. Τμήματα της 8ης Ταξιαρχίας υποχωρούν στα Πετράλωνα και μετά στην Ακαδημία Πλάτωνος. Στην Δραπετσώνα η κατάσταση είναι εξίσου δύσκολη όπως και στον Πειραιά. Η Καισαριανή έχει ισοπεδωθεί από τα αεροπλάνα. Η 13 Μεραρχία που φθάνει από την επαρχεία αδυνατεί να καταλάβει το Ρούφ.

Σάββατο 23 Δεκέμβρη: Άγριες μάχες σε όλη την Αθήνα και τον Πειραιά. Ο ΕΛΑΣ βρίσκεται σε άμυνα. Οι Άγγλοι με το τέλος την ημέρας δεν κατέχουν ούτε ένα μέτρο γης παραπάνω. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη.

Κυριακή 24 Δεκέμβρη: Οι κυβερνητικοί κερδίζουν έδαφος σε Πειραιά και Αθήνα. Φθάνουν μέχρι την Καισαριανή όπου απωθούνται πίσω. Στήνονται φρούρια του ΕΛΑΣ στον λόφο του αράπη. όλη την νύχτα η Καισαριανή βομβαρδίζεται. Ο λαός της μεταφέρει τα κομμάτια από τα πεσμένα του σπίτια για να χτίσει οδοφράγματα. Ο ΕΛΑΣ πιέζεται στην γραμμή Ψυρρή - Πλάκα - Κεραμεικό. Στην Δραπετσώνα η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη για τον ΕΛΑΣ που περνά και σε αντεπίθεση. Το απόγευμα μια γιγάντια έκρηξη κατεδαφίζει τις φυλακές - σύμβολο καταπίεσης του Χατζηκώστα. Το ίδιο βράδυ ο ΕΛΑΣ παγιδεύει με εκρηκτικά την Μεγάλη Βρετανία. Η ανατίναξη αναβάλλεται για την επόμενη που αναμένεται η άφιξη του Τσόρτσιλ στην Ελλάδα.

Δευτέρα 25 Δεκέμβρη: Το αεροπλάνο του Τσόρτσιλ προσγειώνεται στο Καλαμάκι. Μέσα στο αεροπλάνο γίνεται η πρώτη σύσκεψη με τους Τσόρτσιλ, Μακμίλαν, Λίπερ και Αλεξάντερ. Ο Αλεξάντερ ενημερώνει ότι η κατάσταση είναι σοβαρή όμως τώρα τα πράγματα βαίνουν προς το καλύτερο. Αγγλικές δυνάμεις διενεργούν άγρια επίθεση στον ηλεκτρικό. Καταλαμβάνεται ο σταθμός του Μοσχάτου. Σκληρές οδομαχίες σε Ρέντη και Δραπετσώνα. Οι δυνάμεις που μεταφέρονται από το ιταλικό μέτωπο ξεκινούν να έχουν αποτελέσματα για τους Άγγλους.

Τρίτη 26 Δεκέμβρη: Μεγάλη σύσκεψη στο υπουργείο εσωτερικών υπό τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Παρευρίσκονται Τσόρτσιλ και Ίντεν καθώς και ο αμερικάνος πρέσβης Μακβί και ο συνταγματάρχης Ποπόφ. Από την ελληνική μεριά παρευρίσκονται οι Παπανδρέου, Σοφούλης, Πλαστήρας, Μάξιμος και Καφαντάρης. Το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ εκπροσωπούν οι Σιάντος, Παρτσαλίδης και Μάντακας που φθάνουν ενώ η συζήτηση έχει ξεκινήσει. Δεν βρίσκεται συμβιβαστική λύση.

Τετάρτη 27 Δεκέμβρη: Πλήθος εντατικών επιθετικών ενεργειών των κυβερνητικών δυνάμεων. Καταλαμβάνεται του Ψυρρή, το Μεταξουργείο και βάλλεται ο ΕΛΑΣ στον Καραβά και  την Δραπετσώνα. Πέφτει το Ζάππειο. Νέα πολιτική σύσκεψη ΕΑΜ - Παπανδρέου και Άγγλων χωρίς να βρίσκεται λύση.

Πέμπτη 28 Δεκέμβρη: Καταλαμβάνεται ολόκληρη η περιοχή Ψυρρή. Οι Άγγλοι απωθούνται τρεις φορές σε μια μέρα στην Καισαριανή. Η αεροπορία βομβαρδίζει όλο το βράδυ τις ανατολικές συνοικίες.

Παρασκευή 29 Δεκέμβρη: Άγγλοι και χωροφύλακες πιέζουν έντονα τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στους Αμπελόκηπους και το Γηροκομείο. Η διάταξη των ανδρών του ΕΛΑΣ έχει ως εξής:

• Μικτό απόσπασμα από Μπαρουτάδικο μέχρι Ακαδημία Πλάτωνος 1050 άνδρες
• 4ο Σύνταγμα, Πλατεία Βάθης - Μεταξουργείο, 800 άνδρες
• 3ο Σύνταγμα Νεάπολη - Φυλακές Αβέρωφ, 700 άνδρες
• Ανεξάρτητο απόσπασμα Φυλακές Αβέρωφ - Γηροκομείο 1100 άνδρες
• Εφεδρικές μονάδες 350 άνδρες και 5ο Σύνταγμα Προαστίων 500 άνδρες

Η ημέρα συνεχίζεται με σφοδρές μάχες στην Δραπετσώνα και τον Πειραιά, καθώς και με συνεχή βομβαρδισμό του Καραβά από τα αγγλικά αεροπλάνα.

Σάββατο 30 Δεκέμβρη: Σφοδρή επίθεση Άγγλων κατά του Βύρωνα και της Καισαριανής που στέφεται με επιτυχία. Δυνάμεις του ΕΛΑΣ διαρρέουν στον Υμηττό. Από εκεί συμπτύχθηκαν στο Κορωπί.

Κυριακή 31 Δεκέμβρη: Ο ΕΛΑΣ της Στερεάς έχει πλήρως καταλάβει την Ήπειρο και την Πρέβεζα. Δεν αναφέρονται σοβαρές μάχες στην Αθήνα ή τον Πειραιά.

Δευτέρα 1 Γενάρη 1945: Διενεργούνται προπαρασκευαστικές κινήσεις των Άγγλων μετά την κατάληψη των ανατολικών συνοικιών. Η επίθεση γίνεται με κατεύθυνση το Γηροκομείο - Αμπελόκηπους αλλά και την Καλογρέζα και την Νέα Ιωνία. Σε όλη την διάρκεια της ημέρας πυρά πεζικού, όλμων και πυροβολικού βάλλουν σε όλη την Αθήνα.

Τρίτη 2 Γενάρη: Από το πρωί βρίσκεται σε εξέλιξη μεγάλη επιχείρηση των Άγγλων ενάντια στον ΕΛΑΣ στους Αμπελόκηπους. Καταλαμβάνεται το Γηροκομείο που όμως με αντεπίθεσή του το ανακαταλαμβάνει ο ΕΛΑΣ. Αργότερα θα παρθεί και πάλι από τους Άγγλους. Διενεργούνται νυχτερινές επιθέσεις του ΕΛΑΣ στο κέντρο της Αθήνας που όμως βρίσκουν ισχυρή αντίσταση. Μεγάλη επίθεση των Άγγλων στην περιοχή Εξαρχείων - Νεάπολης και Χατζηκώστα. Προσπάθεια διείσδυσης μικρών μονάδων του ΕΛΑΣ σε Καισαριανή και Βύρωνα δεν πετυχαίνει. Σκληρές μάχες και στον Πειραιά και την Κοκκινιά. Ο ΕΛΑΣ δέχεται πίεση στην Δραπετσώνα, τον Καραβά και την Ευγένεια.

Τετάρτη 3 Γενάρη: Οι θέσεις του ΕΛΑΣ σε όλη την Αθήνα βάλλονται από σφοδρές επιθέσεις της αεροπορίας. Άγγλοι καταλαμβάνουν τα Τουρκοβούνια και το Ψυχικό και προχωρούν στο Γκύζη. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ συμπτύσσονται στην Καλογρέζα και στις φυλακές Αβέρωφ. Στον Πειραιά η κατάσταση είναι δραματική για τον ΕΛΑΣ.

Πέμπτη 4 Γενάρη: Νυχτερινή επίθεση του ΕΛΑΣ για ανακατάληψη των Τουρκοβουνίων και του Ψυχικού. Η επίθεση δεν έχει αποτέλεσμα καθώς οι θέσεις των Άγγλων ενισχύονται από τανκ. Οι Άγγλοι προωθούνται. Η ηγεσία του ΕΛΑΣ στον Πειραιά εκκενώνει την πόλη και συμπτύσσεται στον Ασπρόπυργο. Στις 23:50, το Α Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ διατάσσει όλες τις μονάδες να συμπτυχθούν προς Κουκουβάουνες, Βαρυμπόμπη και Μενίδι.

Παρασκευή 5 Γενάρη: Ο ΕΛΑΣ υποχωρεί και φθάνει στο Μενίδι. Τα αγγλικά αεροπλάνα χτυπούν με μεγαλύτερη ευκολία τώρα την ανοιχτή ύπαιθρο. Τον μάχιμο ΕΛΑΣ ακολουθούν και πολίτες που φοβούνται τα αντίποινα. Ο ΕΛΑΣ προσπαθεί να αναδιατάξει τις δυνάμεις του στην περιοχή Τατόι - Αγ. Μερκούριος - Κακοσάλεσι.

Σάββατο 6 Γενάρη: Ο ΕΛΑΣ υποχωρεί πιεζόμενος, νέα γραμμή ανασύνταξης Χασιά - Δεκέλεια - Μπογιάτι

Κυριακή 7 Γενάρη: Το απόγευμα εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ παρουσιάζεται στο βρετανικό αρχηγείο και παραδίδει μήνυμα του Ζεύγου όπου ζητάται από την ΚΕ του ΕΛΑΣ η κατάπαυση πυρός και η διευθέτηση των διαπραγματεύσεων. Εκεί λαμβάνεται η διαβεβαίωση ότι ο Σκόμπι είναι έτοιμος να συνεργαστεί με τους ηγέτες του ΕΛΑΣ.

Δευτέρα - Τετάρτη 8 -10 Γενάρη: Συνεχίζεται η βαθμιαία υποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ πέρα του λεκανοπεδίου και προς την Στερεά. Κλιμάκια του ΕΛΑΣ Στερεάς έχουν ήδη φθάσει κοντά στην Αττική. Εκπρόσωποι του ΕΛΑΣ α΄φικνυνται στο αρχηγείο του Σκόμπι.

Πέμπτη 11 Γενάρη: Υπογράφεται η ανακοχή ανάμεσα στις βρετανικές δυνάμεις και τον ΕΛΑΣ. Την συμφωνία υπογράφει ο Σκόμπι και για τον ΕΛΑΣ οι  Παρτσαλίδης, Ζεύγος, Αθηνέλλης και Μακρίδης.

ΕΛΑΣίτης της Καισαριανής.

ΕΛΑΣίτης σκοπός σε οδόφραγμα της Καισαριανής



ΕΠΟΝίτες κατασκευάζουν οδοφράγματα στην Καισαριανή

ΕΛΑΣίτης στον λόφο του Αράπη στην Καισαριανή

Νεκρός διαδηλωτής μετά την πορεία του ΕΑΜ στο Σύνταγμα

Ομαδα χωροφυλάκων διενεργούν εφόρμιση υπό την κάλυψη ενός αγγλικού τανκ

Από αριστερά: Γιώργος Κολλημένος - λοχαγός και ο παιδικός του φίλος Αριστοτέλης Τσιφλάκος - μηχανικός. Στο άκουσμά τους έτρεμαν οι γερμανοτσολιάδες και οι Άγγλοι. Ο πρώτος εκτελέστηκε μετά τα Δεκεμβριανά ο δεύτερος έπεσε σαν ήρωας με τον ΔΣΕ




 

Οι σημαντικότερες μάχες των Δεκεμβριανών (ελευθεροτυπία)

Άγγλοι κουβαλάνε το άψυχο σώμα ενός συναδέλφου τους





Χωροφύλακες πνίγουν την πορεία του ΕΑΜ στο αίμα



Χωροφύλακας ρίχνει στην πορεία του ΕΑΜ



Χωροφύλακες σε οδομαχία κατά τα Δεκεμβριανά

Το άκρως απόρρητο τηλεγράφημα του Τσακαλώτου και του Καραδημα που θέτουν Ορεινή Ταξιαρχία στον ... Τσόρτσιλ

ΠΗΓΗ : kokkinosfakelos

Οι αντιφασίστες Γερμανοί του Ε.Λ.Α.Σ

Γερμανοί αντιφασίστες στις τάξεις του ΕΛΑΣ

του Erik Eberhard

Ανυπακοή, αντίσταση, αυτομόληση δεν ήταν άγνωστα φαινόμενα στη Βέρμαχτ, τον γερμανικό στρατό του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ανάμεσα στο 1939 και το 1945 λειτούργησαν στη Βέρμαχτ 1.000 με 1.200 στρατοδικεία, τα οποία εκδίκασαν  περίπου τρία εκατομμύρια υποθέσεις υπονόμευσης της αμυντικής ισχύος, ανυπακοής, εσχάτης προδοσίας κλπ. Στις δίκες αυτές καταδικάσθηκαν περίπου 1,3 εκατομμύρια στρατιωτικοί, από τους οποίους οι 370.000 σε «βαριές ποινές», δηλαδή σε φυλάκιση άνω των έξι μηνών. Σε αυτές τις καταδίκες συμπεριλαμβάνονται περίπου 30.000 θανατικές, από τις οποίες εκτελέσθηκαν περισσότερες από 20.000. Επιπλέον, υπήρξε ένας μεγάλος αριθμός εκτελέσεων στρατιωτών της Βέρμαχτ που διατάχθηκαν από έκτακτα στρατοδικεία ή διαπράχθηκαν από τη στρατονομία και τα SS χωρίς να έχει προηγηθεί δίκη. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών του πολέμου χιλιάδες στρατιώτες απρόθυμοι να πολεμήσουν έπεσαν θύματα αυτών των συνοπτικών διαδικασιών.[1] Συνολικά η στρατιωτική δικαιοσύνη είχε περισσότερα θύματα απ' ό,τι τα περιβόητα έκτακτα δικαστήρια και το Ανώτατο Λαϊκό Δικαστήριο, στο οποίο προήδρευε ο Ρόλαντ Άισλερ.

ΟΙ περισσότεροι απ’ τους εκτελεσθέντες στρατιώτες είχαν καταδικασθεί για το αδίκημα της λιποταξίας. Από τους 35.000 στρατιώτες της Βέρμαχτ που βρέθηκαν ένοχοι για λιποταξία, το 65% καταδικάσθηκε σε θάνατο. Από αυτές τις περίπου 23.000 θανατικές καταδίκες εκτελέστηκαν πάνω από 15.000. Ο αριθμός των καταδικαστικών αποφάσεων αποτελεί, όμως, μόνον την κορυφή του παγόβουνου του φαινομένου των λιποταξιών, γιατί πολλοί λιποτάκτες διέφυγαν ιη σύλληψη. Οι υπολογισμοί των λιποτακτών ανεβάζουν τον αριθμό τους σε πάνω από 100.000 περιπτώσεις. Στην τελική φάση του πολέμου η λιποταξία από τη Βέρμαχτ αποτελούσε μαζικό φαινόμενο.[2] Την κατεύθυνση για τη σκληρή τιμωρία των λιποτακτών την είχε δείξει ο ίδιος ο Χίτλερ στο βιβλίο του Ο Αγών μου: «Στο μέτωπο μπορεί κανένας να πεθάνει, ως .λιποτάκτης πρέπει  να πεθάνει». Μετά την καταστροφή στο Στάλινγκραντ και την αύξηση του αριθμού των λιποταξιών, η ναζιστική στρατιωτική δικαιοσύνη σκλήρυνε ακόμη περισσότερο τη στάση της. Όλες οι οδοί διαφυγής ήταν γεμάτες θανάσιμους κινδύνους. Στην πατρίδα ή στις κατεχόμενες ο λιποτάκτης κινδύνευε να πέσει πάνω σε ένα από τα πολλά σημεία έλεγχου. Τα σύνορα με τις ουδέτερες χώρες φυλάσσονταν αυστηρά, ενώ ορισμένες, όπως η Ελβετία, απέλαυναν τους πρόσφυγες. Υπήρχαν βέβαια και περιπτώσεις, σε γερμανικές εργατικές συνοικίες, όπου το πλήθος, κυρίως γυναίκες, παρεμπόδισαν με επιτυχία τη σύλληψη λιποτακτών.[3]

Κατά τις τελευταίες εβδομάδες του πολέμου ο αριθμός των λιποταξιών εκτινάχθηκε στα ύψη. Μαζί του, όμως, μεγάλωσε και ο αριθμός των λιποτακτών που απαγχονίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από το πιο κοντινό δένδρο ή τουφεκίστηκαν μπροστά στον πρώτο τοίχο. Ακόμη και μετά τη συνθηκολόγηση του ναζιστικού καθεστώτος, οι στρατoδίκες συνέχισαν το αιματηρό τους έργο και εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν και μετά τις 8 Μαΐου 1945. Παραδείγματος χάριν, οι ναύτες Μπρούνο Ντέρφερ και Ράινερ Μπεκ, οι ο ποίοι είχαν προσχωρήσει στην ολλανδική Αντίσταση μετά την απελευθέρωση της Ολλανδίας από τους Συμμάχους, κλείστηκαν σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων κοντά στο Άμστερνταμ, όπου και καταδικάσθηκαν από ένα στρατοδικείο που έστησαν Ναζί αξιωματικοί. Οι αξιωματικοί που ήταν αφοπλισμένοι ζήτησαν και έλαβαν καραμπίνες από τους Καναδούς φρουρούς τους για να εκτελέσουν την απόφαση στις 13 Μαΐου 1945.

Για υπονόμευση της αμυντικής ισχύος καταδικάσθηκαν πάνω από 30.000 στρατιώτες της Βέρμαχτ. Συχνά είχαν καταδοθεί από άλλους στρατιωτικούς εξαιτίας προσωπικών αντιζηλιών, καιροσκοπισμού ή πολιτικού φανατισμού.[4] Σε αυτούς θα πρέπει να προσθέσει κανείς δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες άλλους «υπονομευτές της αμυντικής ισχύος» , των οποίων οι αντιπολεμικές και αντικαθεστωτικές εκδηλώσεις δεν έγιναν αντιληπτές ή δεν καταδόθηκαν.

Η αυτομόληση στον εχθρό ή στην Αντίσταση στις κατεχόμενες χώρες αποτελούσε τη ριζικότερη μορφή ρήξης με τη Βέρμαχτ. Η πλειονότητα αυτών που αυτομόλησαν υπήρξαν μέλη και συμπαθούντες του εργατικού κινήματος. ΟΙ περισσότεροι αυτομόλησαν στον Κόκκινο Στρατό ή σε Σοβιετικούς παρτιζάνους. Ορισμένοι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό των αυτομολησάντων Γερμανών στρατιωτικών στο ανατολικό μέτωπο σε 100.000, αν και πιο ρεαλιστικές φαίνονται οι εκτιμήσεις που τους υπολογίζουν σε αρκετές δεκάδες χιλιάδες. Από το καλοκαίρι του 1943 ο αριθμός των αυτομόλων αυξήθηκε. Στην Κριμαία εκατοντάδες στρατιώτες εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και αυτομόλησαν με τον οπλισμό τους στα σοβιετικά στρατεύματα. Τον Απρίλιο του 1944, βόρεια από τη Συμφερούπολη, αυτομόλησαν δύο διμοιρίες ενός πειθαρχικού τάγματος. Στην περιοχή των Λευκορώσων παρτιζάνων υπήρχαν περί τους 100 Γερμανούς στρατιώτες που μάχονταν στο πλευρό τους. Τον Δεκέμβριο του 1944 στην Ουγγαρία αυτομόλησαν 480 Γερμανοί στρατιώτες. Η αυτομόληση αποτελούσε ένα αποτελούσε ένα εξαιρετικά επικίνδυνο διάβημα, γιατί υπήρχε ο κίνδυνος να συλληφθεί κανείς από τη στρατονομία και να εκτελεσθεί πάραυτα. Σε αρκετές περιπτώσεις οι αυτομολούντες ήρθαν σε σύρραξη με τους νομιμόφρονες στο καθεστώς στρατιώτες. Συχνά έπρεπε να συλλάβουν ή να εξουδετερώσουν τους αξιωματικούς. Τέλος, οι στρατιώτες του εχθρού δεν αντιλαμβάνονταν πάντοτε την πρόθεση των Γερμανών στρατιωτών να αυτομολήσουν. με αποτέλεσμα αυτοί να βρίσκονται ανάμεσα σε δύο πυρά.

Στη Γαλλία, μετά την απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία, σημαντικός αριθμός Γερμανών στρατιωτών προσχώρησε στη γαλλική Αντίσταση. Στις προσχωρήσεις αυτές συνέβαλαν Γερμανοί εμιγκρέδες-μέλη του εργατικού κινήματος, οι οποίοι διενεργούσαν προπαγάνδα ανάμεσα στους Γερμανούς στρατιώτες σε συνεργασία με τη γαλλική Αντίσταση. Στην Ιταλία ο αριθμός των Γερμανών που αυτομόλησαν στην Αντίσταση ήταν πολύ μικρότερος, αλλά σε όλα τα μεγάλα σώματα ήταν ενταγμένοι πρώην στρατιώτες της Βέρμαχτ. Στη Γιουγκοσλαβία, πάνω από 2.000 στρατιωτικοί της Βέρμαχτ αυτομόλησαν στις σοβιετικές δυνάμεις κατά την απελευθέρωση του Βελιγραδίου. Αλλά και στη γιουγκοσλαβική Αντίσταση προσχώρησαν μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες Γερμανών στρατιωτών, ιδίως στην περιοχή του Σαράγεβο. Στο αντάρτικο του Τίτο συγκροτήθηκε το Τάγμα Τέλμαν, από το όνομα του ηγέτη του ΚΚ Γερμανίας, με 90 αυτομολήσαντες Γερμανούς και 110 Γερμανούς μέλη της γερμανικής μειονότητας στη Γιουγκοσλαβία. Τον Νοέμβριο του 1943 το τάγμα υπέστη μεγάλες απώλειες οε σύγκρουση με γερμανικά τανκς, έτσι ώστε το 1944 χρειάσθηκε να ανασυγκροτηθεί. Στη νέα μεραρχία πεζικού των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων συμπεριλαμβάνονταν 369 Γερμανοί.[5]

Στην Ελλάδα, η αντίσταση των Γερμανών στρατιωτών στο ναζισμό ήταν ισχυρότερη στις τάξεις των «πειθαρχικών ταγμάτων 999» (Bewährungsbataillone). Τα τάγματα αυτά, τριάντα τον αριθμό, συγκροτήθηκαν στα μέσα του 1942 και επανδρώθηκαν με 28.000 στρατιώτες που είχαν κριθεί παλαιότερα «ανάξιοι να υπηρετήσουν », κυρίως για πολιτικούς λόγους. Αντίθετα, στο «αναμορφωτικό σώμα 500» δύναμης 27.000 ανδρών υπερείχαν οι καταδικασμένοι για ποινικά και στρατιωτικά αδικήματα. Η μαχητική ικανότητα αυτού του σώματος ελάχιστα υπολειπόταν από εκείνη των κανονικών μονάδων.[6] Μετά, όμως, τις αρνητικές εμπειρίες κατά την εκστρατεία της Βόρειας Αφρικής, η διοίκηση της Βέρμαχτ ενσωμάτωσε σε κάθε τάγμα 999 έναν σημαντικό αριθμό ποινικών καταδίκων για να ελέγχει τους πολιτικούς. Οι κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου είχαν την ευκαιρία να αποκατασταθούν με την επίδειξη καλής διαγωγής και ανδρείας. ΟΙ πολιτικοί στα τάγματα 999 ανέρχονταν συνολικά σε 11000, αντιπροσώπευαν δηλαδή περίπου το 30% της δύναμής τους. Για να δυσχεραίνονται οι επαφές μεταξύ των πολιτικών, η διοίκηση μετέβαλλε κατά τακτά διαστήματα τη σύνθεση των διμοιριών.[7]

Από την άνοιξη του 1943 άρχισαν να σταθμεύουν πειθαρχικά τάγματα 999 στην Ελλάδα (Πελοπόννησος, νησιά Ανατ. Αιγαίου, Θεσσαλία και για κάποιο διάστημα και στα Ιόνια). Χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη των ακτών και τοποθετούνταν ανάμεσα σε κανονικές μονάδες του στρατού και των SS. Παρ' όλο που ως αξιωματικοί και υπαξιωματικοί υπηρετούσαν στα 999 κυρίως φανατικοί Ναζί, η στρατιωτική ηγεσία δεν είχε εμπιστοσύνη στις μονάδες αυτές και δεν τις χρησιμοποιούσε σε δύσκολες επιχειρήσεις. Τις αντιμετώπιζε σαν "τροφή για τα κανόνια" και στην Ελλάδα τις χρησιμοποιούσε για τη φύλαξη ήδη εκκαθαρισμένων περιοχών. Αυτό, όμως, επέτρεπε την επαφή με τον ντόπιο πληθυσμό και την αυτομόληση στρατιωτών με τον οπλισμό τους στον ΕΛΑΣ. Στην Πελοπόννησο η Βέρμαχτ τοποθέτησε τα τάγματα 999 στο εκτεθειμένο στην ελονοσία βορειοδυτικό τμήμα της χερσονήσου, γύρω απ6 την Αμαλιάδα. Ήδη τον Ιούλιο του 1943 στρατιώτες από τις μονάδες αυτές είχαν συνδεθεί με ιταλικές μονάδες και σχεδίαζαν να αυτομολήσουν ομαδικά στον ΕΛΑΣ. Το σχέδιο προδόθηκε και ο επικεφαλής κομμουνιστής Φραντς Τσέρνυ, που ανέλαβε την αποκλειστική ευθύνη για την απόπειρα, εκτελέστηκε στην Άνω Μανωλάδα.[8] Οι στρατιώτες των ταγμάτων 999 στην περιοχή της Αμαλιάδας συνέχισαν να έχουν επαφή με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μέσω μιας παράνομης ομάδας με ηγέτες τον Βερολινέζο κομμουνιστή Βέρνερ Ίλμερ και τον πρώην αθλητή Φραντς Σάιντερ από το Μόναχο. Η ομάδα έδρευε στο 40 Τάγμα Φρουράς Οχυρών Πεζικού 999 στην Αμαλιάδα, αλλά επηρέαζε και άλλα τάγματα. Η ελληνική Αντίσταση , ενημερωμένη για τη φύση των γερμανικών μονάδων, ανέγραφε στους τοίχους της Αμαλιάδας συνθήματα που απευθύνονταν στους

Γερμανούς κομμουνιστές στρατιώτες, οι οποίοι, κατά τη μαρτυρία του Κουρτ Νέτμπαλ, αντιλαμβάνονταν το περιεχόμενό τους παρ ' όλο που ήταν γραμμένα στα ελληνικά. Στα ταβερνάκια της περιοχής γινόταν η ανταλλαγή των πληροφοριών:  «Από μας οι αντάρτες έπαιρναν κάθε πληροφορία που επιθυμούσαν, δύναμη των μονάδων, είδος του οπλισμού, ονόματα των αξιωματικών, σχέδια ενεργειών καθώς και ονόματα Ελλήνων που είχαν κοινωνικές επαφές με τους αξιωματικούς, για να προλάβουμε έγκαιρα τους καταδότες»[9].

 

Πάνω εικόνα: «Γερμανοί στρατιώτες υπάρχει ακόμα καιρός!» Προκήρυξη του ΕΛΑΣ, με έκκληση προς τους Γερμανούς στρατιώτες να προσχωρήσουν στις τάξεις του (πηγή: ΕΛΙΑ)

Κάτω εικόνα: Ο Βερολινέζος κομμουνιστής Βέρνερ Ίλμερ

Χάρη σε αυτές τις πληροφορίες, τον Ιούλιο του Ι943 διέφυγαν τη σύλληψη οι άνδρες του χωριού Γεράκι, στη διάρκεια μιας επιχείρησης τιμωρίας της Βέρμαχτ. Το ΕΑΜ, με τη σειρά του, αναλάμβανε την εκτύπωση προκηρύξεων που συνέτασσαν οι Γερμανοί αντιφασίστες και ρίχνονταν στις γερμανικές μονάδες. Όταν η δραστηριότητα του Ίλμερ κινδύνευε να γίνει αντιληπτή απ’ τους αξιωματικούς του, αυτός διέφυγε με δύο συνεργάτες του. τον Φεβρουάριο του 1944, και αυτομόλησε στον ΕΛΑΣ. απ' όπου συντόνιζε την προπαγάνδα που απευθυνόταν στις γερμανικές μονάδες. H τοπική διοίκηση της Βέρμαχτ δεν είχε ψευδαισθήσεις για τη μαχητική αξία των μονάδων αυτών και σε έκθεση της, τον Μάιο του 1944, τις θεωρούσε έτοιμες να αυτομολήσουν.[10]

Στις αρχές του 1944 σι Γερμανοί αντιφασίστες εφοδίασαν τον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου με δύο ασυρμάτους υπερβραχέων κυμάτων από τα γερμανικά αποθέματα και εκπαίδευσαν στη χρήση τους νεαρούς ελασίτες. Με τις συσκευές αυτές επικοινωνούσαν κατευθείαν οι αντιφασιστικοί πυρήνες στις διαβιβάσεις των Γερμανών με τους συντρόφους τους στον ΕΛΑΣ.[11] Οι τελευταίοι, την άνοιξη του 1944, συνέταξαν μια προκήρυξη που κυκλοφόρησε στις τάξεις των Πειθαρχικών ταγμάτων και καλούσε τους άνδρες τους να αυτομολήσουν στον ΕΛΑΣ. Το επόμενο διάστημα αυξήθηκε πραγματικά ο αριθμός των Γερμανών που αυτομόλησαν κατά μονάς ή σε μικρές ομάδες. Ακόμη και στην 117 Ορεινή Μεραρχία, μια επίλεκτη μονάδα, είχαν  σημειωθεί αυτομολήσεις. Τα σχέδια, όμως, για μια γενικευμένη εξέγερση των μονάδων αυτών ματαιώθηκαν όταν οι έξι επικεφαλής της συνωμοσίας καταδόθηκαν από συστρατιώτες τους και εκτελέσθηκαν στις 6 Ιουνίου 1944, στην κοίτη ενός χειμάρρου 500 μέτρα δυτικά από τη σιδηροδρομική γέφυρα της Αμαλιάδας. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες ήταν και ο Χέρμαν Μπόντε, πρώην κομμουνιστής δημοτικός σύμβουλος στο Mπραουνσβαΐχ, ο οποίος απολάμβανε μεγάλης εκτίμησης από τους συστρατιώτες του. Άλλοι Γερμανοί αντιφασίστες καταδόθηκαν από Έλληνες συνεργάτες των κατακτητών. Θύμα τους έπεσε ο καταγόμενος από τη Δρέσδη κομμουνιστής Χάιντς Στάιερ, που υπηρετούσε ως τηλεφωνητής στην Κομαντατούρ στα Λεχαινά και εκτελέσθηκε στις 12 Ιουλίου 1944, στο χωριό Άγιος Ιωάννης.

Γερμανοί αντιφασίστες με αντάρτες του ΕΛΑΣ. Στην πρώτη σειρά (δεύτερος με το όπλο στο χέρι) ο Λούντβιχ Γκεμ

Όσοι πρόλαβαν να διαφύγουν στον ΕΛΑΣ σχημάτισαν περί τον Ίλμερ, στις 20 Ιουλίου 1944 στο χωριό Τρόπαια, το Σύνδεσμο Γερμανών Αντιφασιστών Πελοποννήσου (Verband deutscher Antifaschisten auf dem Pelopones), στον οποίο ανήκαν περίπου 60 μέλη, ορισμένα από τα οποία παρέμεναν ακόμη στις μονάδες τους. Λίγες μέρες μετά την ίδρυση του συνδέσμου ο Ίλμερ, φέροντας ελληνικά χαρτιά ταυτότητας, έπεσε πάνω σε γερμανική περίπολο, πυροβολήθηκε, συνελήφθη, δικάσθηκε και καταδικάσθηκε τρις σε θάνατο και εκτελέσθηκε. Η σορός του τάφηκε από τους Γερμανούς στο νεκροταφείο της Αμαλιάδας. Την επομένη τουφεκίσθηκε, ύστερα από κατάδοση, ο Άντον Μπέργκχουμπερ, ενώ 120 στρατιώτες στάλθηκαν σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.[12]Ανάλογες καταστάσεις επικράτησαν και στο τάγμα 999 που στάθμευε στην περιοχή Καλαμάτα-Μεσσήνη-Πύλος-Κυπαρισσία. Και εδώ η καταστολή από τους αξιωματικούς υπήρξε αμείλικτη. Στην παραλία της Καλαμάτας εκτελέσθηκαν 13 στρατιώτες, ενώ μεμονωμένες εκτελέσεις έγιναν στην Πύλο και την Κυπαρισσία. Στο Γύθειο μια άλλη ομάδα στρατιωτών προμήθευσε τον ΕΛΑΣ με πυρομαχικά, ενώ 32 Γερμανοί στρατιώτες επωφελήθηκαν από μια επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον θέσεων της μονάδας τους στη Μονεμβασία για να αυτομολήσουν στους αντάρτες. Όταν τμήμα αυτού του τάγματος μεταστάθμευσε στη Ζάκυνθο, οι Γερμανοί αντιφασίστες ήρθαν σε επαφή με την ελληνική Αντίσταση και την ενίσχυσαν ποικιλοτρόπως. Αρκετοί από αυτούς που είχαν προηγουμένως αυτομολήσει παρέλασαν στην πρωτεύουσα του νησιού μετά την εκκένωσή του από τη Βέρμαχτ. Στην Κεφαλονιά, οι επαφές της Αντίστασης με τους Γερμανούς αντιφασίστες στρατιώτες ήταν περιορισμένες.

 

Εικόνα πάνω «Γερμανέ στρατιώτη… Μαζί ενάντια στον Χίτλερ!» Προκήρυξη της ΕΠΟΝ Αθήνας, 1944 (ΑΣΚΙ)

Εικόνα κάτω: «Γερμανοί στρατιώτες! Ο Χίτλερ οδηγεί τη Γερμανία στην καταστροφή! Παραδώστε τα όπλα σας στον ΕΛΑΣ! Πολεμήστε μαζί με τον ΕΛΑΣ! Ενάντια στον Χίτλερ!» Προκήρυξη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (ΕΛΙΑ)

Στα τάγματα 999 που προωθήθηκαν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου οι αυτομολήσεις άρχισαν ήδη κατά τη διάβασή τους από την Αθήνα και τον Πειραιά. Ανάμεσα σε αυτούς που ήρθαν οε επαφή με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ήταν ο Γκέρχαρντ Ράινχαρτ, που προωθήθηκε στο βουνό. Κατά τη μεταφορά τους στα νησιά τα τάγματα 999 είχαν μεγάλες απώλειες από αγγλικές επιθέσεις, που βύθισαν τα πλοία και τα καΐκια σια οποία είχαν επιβιβασθεί. Στον νησιωτικό χώρο οι αντιφασιστικοί πυρήνες στα τάγματα 999 ήταν ισχυροί στη Σάμο και τη Μυτιλήνη. Με τη βοήθειά τους ο ΕΛΑΣ Σάμου διέλυσε και αφόπλισε μια μονάδα Ιταλών μελανοχιτώνων, που πολεμούσαν στο πλευρό των Γερμανών. Αυτό επέτρεψε στους Άγγλους να αποβιβασθούν στη Σάμο χωρίς να συναντήσουν αντίσταση. Σε εφαρμογή, όμως, μιας πάγιας πολιτικής, οι Άγγλοι απαίτησαν την παράδοση των Γερμανών αντιφασιστών που πολεμούσαν από τις τάξεις του ΕΛΑΣ, τους οποίους προώθησαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων.

Στη Ρόδο και την Κάρπαθο η τοπική διοίκηση της Βέρμαχτ επέδειξε ιδιαίτερη αγριότητα όσον αφορά την καταπίεση του ελληνικού πληθυσμού και την καταστολή των κρουσμάτων ανυπακοής και συνεργασίας με την Αντίσταση των «πολιτικών» των ταγμάτων 999. Κατά την υποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, ήταν πολύ δύσκολο λόγω της αγγλικής ναυτικής υπεροχής να εκκενωθούν τα Δωδεκάνησα. Οι πιο αξιόμαχες μονάδες απομακρύνθηκαν αεροπορικώς, κάποιες με απώλειες διά θαλάσσης, αλλά τελικά έμειναν αποκλεισμένοι περίπου 11.000 Γερμανοί στρατιώτες. Ανάμεσά τους ήταν φανατικοί έτοιμοι να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία σφαίρα, που ονειρεύονταν να μετατρέψουν τη Ρόδο σε πυρήνα του μελλοντικού Τέταρτου Ράιχ. αλλά και «πολιτικοί» των ταγμάτων 999 που υφίσταντο άγρια καταπίεση. Ανάμεσα στον Ιανουάριο και τον Μάρτιο του 1945 εκτελέστηκαν στη Ρόδο 11 Γερμανοί στρατιώτες και καθώς οι Βρετανοί, μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 8 Μαΐου 1945, άφησαν τους τυπικά παραδοθέντες Γερμανούς της Ρόδου κάτω από την παλαιά τους διοίκηση, οι διώξεις των αντιφασιστών στρατιωτών συνεχίστηκαν. Οι επικεφαλής μιας μικρής έκτασης τοπικής ανταρσίας παραδόθηκαν από τους Γερμανούς αξιωματικούς στους Άγγλους, οι οποίοι τους μετέφεραν και τους φυλάκισαν σε απομόνωση στην Αίγυπτο.[13]

Στελέχη της αντιφασιστικής επιτροπής Ελεύθερη Γερμανία (ΑΕΕΓ) στην Κοζάνη, 19 Ιανουαρίου 1945. Ανάμεσά τους ο Φάλκ Χάρνακ (τρίτος από αριστερά) και ο Γκερχάρντ Ράινχαρντ (τέταρτος από αριστερά). Συλλογή Falk Harnuck – Deutscher Widerstand im besetzten Griechenland, έκδοση στα ελληνικά και τα γερμανικά, επιμ. Χάγκεν Φλάισερ, Ινστιτούτο Γκαίτε Αθήνας, Αθήνα, 1987.

Γερμανοί της αντιφασιστικής επιτροπής στο Γ.Σ. του ΕΛΑΣ. Σκίτσα του Δημήτρη Μεγαλίδη από «Το Λεύκωμα του Αγώνα, ΕΑΜ/ΕΛΑΣ 1941-1944», Αθήνα 1946 – Βιβλιοθήκη ΑΣΚΙ

Στη Λήμνο επίσης δρούσε ανάμεσα στις γερμανικές δυνάμεις ένας ισχυρός αντιφασιστικός πυρήνας, στον οποίο ανήκε μεταξύ άλλων ο κατοπινός ιστορικός του εργατικού κινήματος , καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ , Βόλφγκανγκ Άμπεντροτ . Η ομάδα αυτή απέτρεψε την καταστροφή της μονάδας παραγωγής ηλεκτρισμού της Λήμνου. Κατά την εκκένωση του νησιού από τους Γερμανούς, ο Άμπεντροτ αυτομόλησε μαζί μ ε άλλους πέντε στρατιώτες στον ΕΛΑΣ , από τον οποίο προωθήθηκαν στη Λέσβο , όπου χρησιμοποιήθηκαν στην προπαγάνδα που απευθυνόταν στη γερμανική φρουρά.[14]

Αντιφασιστικοί πυρήνες υπήρχαν και στους κόλπους των γερμανικών μονάδων της φρουράς της Κέρκυρας. Η στάση τους ανησύχησε τους ανωτέρους τους, που διέταξαν τον αφοπλισμό του πειθαρχικού τάγματος, ο οποίος, όμως, απετράπη όταν η διαταγή ανακλήθηκε την τελευταία στιγμή μετά από στάση των στρατιωτών. Κατά τα άλλα, η δράση των αντιφασιστών περιλάμβανε την παροχή πληροφοριών και εφοδίων στο ΕΑΜ /ΕΛΑΣ, δολιοφθορές και περιορισμένο αριθμό αυτομολήσεων κατά την εκκένωση του νησιού.[15]

Πάνω: Ο αντιφασίστας Γκέρχαρτ Ράινχαρντ

Κάτω: Γερμανοί αντιφασίστες, μέλη της ΑΕΕΓ, μαζί με αντάρτες του ΕΛΑΣ έξω από το Βόλο, Αύγουστος 1944 (Πηγή: P. Altman et al. “Der Deutsche Antifaschistische Widerstand 1933-1945 in Bildern und Dokumenten, Φραγκφούρτη, 1975.

Στη Θεσσαλία οι στρατιώτες των ταγμάτων 999 χρησιμοποιούνταν κυρίως στη φύλαξη της σιδηροδρομικής γραμμής Βόλου - Καρδίτσας- Τρικάλων. Οι «πολιτικοί» ανάμεσά τους ανέρχονταν σε περίπου 150 οργανωμένους, μέλη του ΚΚ Γερμανίας, του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και άλλων αριστερών οργανώσεων. Η δράση τους συνίστατο σε παροχή πληροφοριών και εφοδίων, στην κάλυψη της απελευθέρωσης ομήρων από τον ΕΛΑΣ και σε δολιοφθορές. Τον Αύγουστο του 1944 αυτομόλησα ν ομαδικά 58 στρατιώτες από τη φρουρά των Φαρσάλων, πέρα από τις μεμονωμένες περιπτώσεις αυτομόλησης.[16] Την ίδια εποχή, στον Βόλο, υπήρξαν ομαδικές αυτομολήσεις μετά την προδοσία σχεδίων εξέγερσης των «πολιτικών» των μονάδων 999. Οι φυγάδες σύστησαν την Αντιφασιστική Επιτροπή Βόλου και Περιχώρων , στο όνομα της οποίας κυκλοφόρησαν προκηρύξεις προς τους Γερμανούς στρατιώτες. Παράλληλα , συγκρότησαν στο πλαίσιο του ΕΛΑΣ μια διμοιρία μ ε διοικητή τον Λούντβιχ Γκεμ , μέλος του άλλοτε Διεθνούς Μαχητικού Σοσιαλιστικού Συνδέσμου (Internationaler Sozialistischer Kampfbund). Ο Γκεμ , πριν επιστρατευθεί στα 999, ήταν κρατούμενος επί χρόνια στις φυλακές και τέλος στο στρατόπεδο του Mπoύxενβαλντ. Στην περιοχή Λάρισας-Βόλου δρούσαν και άλλες ομάδες. Στο 54ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ οι γερμανοί αντάρτες εξέδιδαν την εφημερίδα Die Wahrheit (Αλήθεια). Τον Αύγουστο του 1944 ιδρύθηκε η Αντιφασιστική Επιτροπή Γερμανών Στρατιωτών «Ελεύθερη Γερμανία» , κατά το πρότυπο της επιτροπής που λειτουργούσε στη σοβιετική πλευρά του ανατολικού μετώπου . Ανάμεσα στους αρχηγούς της συγκαταλεγόταν ο Φαλκ Χάρνακ, αδελφός του μ έλους του κατασκοπευτικού δικτύου «Κόκκινη Ορχήστρα» Άρβιντ Χάρνακ. Στόχος τους ήταν η ενιαία πολιτική και στρατιωτική οργάνωση των Γερ μανών που είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ , αλλά η διοίκηση της ελληνικής οργάνωσης προτίμησε την ένταξη των Γερμανών στρατιωτών ανά μικρές ομάδες σε διαφορετικές μονάδες. Τελικά η ίδρυση της ενιαίας Αντιφασιστικής Επιτροπής ως μετωπικής οργάνωσης πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1944 στην Καστανιά , παρουσία του Σαράφη και του Δεσπoτόπoυλoυ. 'Το πρόγραμμά της έθετε ως στόχους: «1. Το συνασπισμό όλων των Γερμανών αντιφασιστών ανεξάρτητα από την πολιτική τους τοποθέτηση. 2. Την πάλη για την απελευθέρωση του γερμανικού .λαού και της Ευρώπης από τη σκλαβιά στην οποία τους είχαν υποβάλει ο Χίτλερ, ο εθνικοσοσιαλισμός και η Γκεστάπο. 3. Τον τερματισμό του άσκοπου πολέμου και την άμεση ειρήνευση 4. Την ετοιμότητα για την οικοδόμηση μιας Νέας Γερμανίας. 5. Την πολιτική και οικονομική συνεργασία των λαών στη βάση των ίσων δικαιωμάτων.»[17]

 

Πάνω: Η πρώτη σελίδα προκήρυξης της Αντιφασιστικής Επιτροπής Γερμανών Στρατιωτών «Ελεύθερη Γερμανία» από «τα ελεύθερα ελληνικά βουνά» 10.8.1944. Στην προκήρυξη αναπτύσσεται το πρόγραμμα της επιτροπής (ΑΣΚΙ)

Κάτω: Γερμανοί αντιφασίστες, μέλη του ΕΛΑΣ παρελαύνουν στη Θεσσαλονίκη κατά την απελευθέρωση της πόλης.

Η διακήρυξη δημοσιεύθηκε σε δύο εφημερίδες του ΕΑΜ και κοινοποιήθηκε στους Γερμανούς στρατιώτες μέσω προκηρύξεων. Η δραστηριότητα της Επιτροπής Ελεύθερη Γερμανία ενθαρρύνθηκε από τον αρχηγό της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στην ελληνική Αντίσταση Ποπώφ, αλλά συνάντησε, σύμφωνα με τις μεταγενέστερες μαρτυρίες των μελών της, δυσκολίες από την πλευρά της αγγλικής αποστολής.[18]

Το καλοκαίρι του 1944 υπήρχαν περισσότεροι από 600 Γερμανοί αντιφασίστες στις τάξεις του ΕΛΑΣ. ΤΟ 80% από αυτούς υπήρξαν μέλη κάποιας οργάνωσης του γερμανικού εργατικού κινήματος, ορισμένοι είχαν συμμετάσχει στον ισπανικό Εμφύλιο και οι μισοί από αυτούς είχαν περάσει από τις ναζιστικές φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Με την έναρξη της αποχώρησης των Γερμανών από την Ελλάδα αυξήθηκε ο αριθμός των αυτομολησάντων . Οι περισσότεροι έμειναν οργανωμένοι σε μικρές ομάδες και ενταγμένοι σε διαφορετικές μονάδες του ΕΛΑΣ. Η Επιτροπή Ελεύθερη Γερμανία είχε, στην καλύτερη περίπτωση , μόνο έμμεση επαφή μ ε αυτές τις ομάδες. Από τον Σεπτέμβριο του 1944 η επιτροπή προσπάθησε να εντάξει τις δ ι άσπαρτες ομάδες στην οργάνωσή της και να επιβάλει τη γραμμή του λαϊκού μετώπου. Παράλληλα, προσπάθησε να συγκροτήσει αμιγώς γερμανικές εκατονταρχίες. Τελικά συγκροτήθηκαν μια εκατονταρχία στον Βόλο , άλλη μία στη Λάρισα και μια τρίτη, μειωμένης δύναμης, στο Αγρίνιο. Σε αυτή την τελευταία φάση προσχώρησαν και λίγοι αξιωματικοί της Βέρμαχτ . Η απόπειρα να αποκατασταθεί επαφή με τους Γερμανούς του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου απέτυχε καθώς ο απεσταλμένος στην επιστροφή του συνελήφθη από τους Άγγλους και χάθηκαν τα ίχνη του.[19]

Μετά την εκκένωση της Λήμνου από τους Γερμανούς ορισμένα τμήματα του τάγματος 999 διατάχθηκαν στη Μακεδονία. Στα μέσα Σεπτεμβρίου συμμετείχαν σε επιχειρήσεις αντιποίνων στην περιοχή της Νιγρίτας. Εκεί αυτομόλησε, εφοδιασμένος με το πιστοποιητικό που του είχε χορηγήσει ο ΕΛΑΣ Λήμνου, ο Αυστριακός Άουγκουστ Πίρκερ. Από τις τάξεις του ΕΛΑΣ πλέον. ο Πίρκερ παρακίνησε να αυτομολήσουν και άλλοι Γερμανοί στρατιώτες, με τους οποίους συγκρότησε μια μαχητική ομάδα 35 ανδρών . Μια λίγο μεγαλύτερη ομάδα Γερμανών μαχητών του ΕΛΑΣ συγκροτήθηκε βόρεια της Θεσσαλονίκης. Και οι δύο αυτές μονάδες ενεπλάκησαν στο πλευρό του ΕΛΑΣ σε συγκρούσεις με τους αποχωρούντες Γερμανούς. Την 1η Νοεμβρίου 1944 πήραν μέρος στη θριαμβευτική είσοδο του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη και τρεις μέρες αργότερα στη μάχη του Κιλκίς μεταξύ του ΕΛΑΣ και των διαφόρων σωμάτων που είχαν συνεργασθεί με τους Γερμανούς.[20] Μετά την απελευθέρωση οι Βρετανοί απαίτησαν να τους παραδοθούν όλοι οι Γερμανοί που βρίσκονταν στον ΕΛΑΣ είτε ως μαχητές είτε ως αιχμάλωτοι. Ο ΕΛΑΣ έθεσε τους Γερμανούς που βρίσκονταν στις τάξεις του μπροστά στο δίλημμα είτε να παραδοθούν στους Άγγλους είτε να οδηγηθούν στα σύνορα και να διαφύγουν στη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. Από τους Γερμανούς ελασίτες 50 ζήτησαν να προωθηθούν προς την πρώτη κατεύθυνση και 40 προς τη Βουλγαρία , όπου έλπιζαν να έρθουν οε επαφή με τον Κόκκινο Στρατό και να πολεμήσουν από τις τάξεις του εναντίον των Ναζί στη Γερμανία. Τελικά χρησιμοποιήθηκαν ως προπαγανδιστές σε στρατόπεδα Γερμανών αιχμαλώτων στη Βουλγαρία και την Ου κρανία. Ορισμένοι Γερμανοί αυτόμολοι, που πολεμούσαν με τον ΕΛΑΣ κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, πέρασαν στην Αλβανία και εντάχθηκαν στον Εθνικοαπελευθερωτικό Στρατό Αλβανίας. ΟΙ περισσότεροι , όμως, επέλεξαν να παραδοθούν στους Βρετανούς, οι οποίοι τους μετέφεραν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων στην Αίγυπτο, στα οποία λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων κατά κανόνα αντιμετώπισαν χειρότερη μεταχείριση από εκείνη των πρώην αξιωματικών τους.

Συνολικά περί τους χίλιους Γερμανούς στρατιώτες αυτομόλησαν στον ΕΛΑΣ. Γνωρίζουμε ότι περίπου 200 στρατιώτες που  επιχείρησαν να αυτομολήσουν ή αντιτάχθηκαν άλλως πώς στους Ναζί τoυφεκίσθηκαν από τη Βέρμαχτ ή τα SS. Από τους εκτελεσθέντες είναι εξακριβωμένα τα ονόματα περίπου 60 στρατιωτών. Σε αυτά τα θύματα των Ναζί θα πρέπει να προστεθούν και όσοι εκτελέσθηκαν συνοπτικά και εν κρυπτώ στη διάρκεια της Κατοχής είτε από Γερμανούς είτε ακόμη και από Έλληνες συνεργάτες τους.

Βιβλιογραφία

Wolfgang Abendroth, Ein Leben in der Arbeiterbewegung Gespräche, Φραγκφούρτη 1976

Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982

Heigen Fleischer, Im Kreuzschatten der Mächte. Griechenland 1941-1944, Φραγκφούρτη 1986.

Haase, Gerhard Paul. Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, Φραγκφούρτη 1995

Hans-Peter Klausch, Die 999er, Die Bewahrungbataillone und ihr Anteil am antifaschistischen Widerstand, Φραγκφούρτη, 1986.

Frank Meyer, Von Wien nach Kalavryta Die blutige Spur der 117 Jäger Division durch Serbien und Griechenland, Moehnesee 2002

[1] Jurgen Thοmas, «Nur das ist für die Truppe Recht, was ist nützt…”, και Fietze Ausländer, “Zwölf Jahre Zachthaus! Absusitzen nach Kriegsende!”, Norbert Haase, Gerhard Paul. Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, Φραγκφούρτη 1995, σ. 44-48 και 64 αντίστοιχα.

[2] Dieter Knippschild, “Für mich ist der Krieg aus”, Deserteure in der Deutschen Wehrmacht”, Norbert Haase, Gerhard Paul, Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, ό.π., σ.123.

[3] Dieter Knippschild, “Für mich ist der Krieg aus”, Deserteure in der Deutschen Wehrmacht”, ό.π. σ. 127-129.

[4] Bernward Dörner, “Der Krieg ist verloren!”, Norbert Haase, Gerhard Paul, Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, ό.π., σ.108-112.

[5] Gerhard Paul, “Die verschwanden einfach nachts”, Norbert Haase, Gerhard Paul, Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, ό.π., σ. 147-149 και 152 κ.ε.

[6] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, Norbert Haase, Gerhard Paul, Die anderen Soldaten. Wehrkraftzersetzung, Gehorsamsverweigerung und Fahnenflucht im Zweiten Weltkrieg, ό.π., σ. 76-82.

[7] Wolfgang Abendroth, Ein Leben in der Arbeiterbewegung Gespräche,Φραγκφούρτη 1976, σ. 184-186. Βλ. επίσης Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, σ. 6.

[8] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 161-164 και Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 134-136.

[9] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 187-189 και Hermann Frank Meyer, Von Wien nach Kalavryta Die blutige Spur der 117 Jäger Division durch Serbien und Griechenland, Moehnesee 2002, σ. 166.

[10] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 200.

[11] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 170-172

[12] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 180.

[13] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 317 και Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 266-270.

[14] Wolfgang Abendroth, Ein Leben in der Arbeiterbewegung Gespräche, ό.π., σ. 187-189.

[15] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 230.

[16] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 243-246.

[17] Hans-Peter Klausch, “Erziehungsmänner und Wehrunwürdige”, ό.π., σ. 336.

[18] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 275-278.

[19] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 286-288.

[20] Hans Burkhardt, Günter Erxleben, Kurt Nettbal, Die mit dem blauen Schein. Über den antifaschistischen Widerstand in den 999er Formationen der faschistischen deutchen Wehrmacht (1942-1945), Βερολίνο 1982, ό.π., σ. 300.

 ΠΗΓΗ: athens.indymedia.org